بدیهی است که پیش از آغاز هر کاری باید در رابطه با آن اطلاعاتی جمع آوری نماییم و با مفاهیم اولیه آن آشنا شویم. یکی از مفاهیم پایه در بازار سرمایه، حباب مالی می باشد. هنگامی که نامی از حباب آورده در کنار آن عبارت ترکیدن حباب نیز تداعی می شود، پس این دو در کنار یکدیگر باید مورد توجه قرار داده شود. تسلط به اصطلاحات و اینگونه مفاهیم باعث می شود تا در این مسیر بهتر گام تشبردارید و بتوان سریع تر به هدف مد نظر رسید. جهت آشنایی بهتر با مفاهیم و مراحل تشکیل یک حباب مالی در بازار سرمایه در ادامه با ما همراه باشید.
حباب مالی به چه معناست؟
حباب اقتصادی (Economic Bubble) که با نام‌های «حباب قیمت» یا «حباب بازار» نیز شناخته می‌شود، پدیده‌ای است که به واسطه آن، قیمت یک دارایی به قیمتی بسیار بالاتر از ارزش واقعی آن می‌رسد. در واقع حباب، چرخه‌ی اقتصادی افزایش سریع قیمت یک دارایی بوده که در ادامه با انقباض و سقوط شدید همراه است.
معمولاً حباب قیمت‌ها نه بر مبنای دلایل منطقی و ریشه‌ای، که بر اساس هیجانات ناشی از موج ناگهانی خرید غیرضروری به وجود می‌آید. سرمایه‌گذاران تحت تاثیر چنین جوی و به صورت غیرمنطقی (از روی احساس) و گاهی اوقات بر اساس شایعات، دست به خرید دارایی می‌زنند.
در این شرایط اگر میزان عرضه ثابت بماند و یا به گونه‌ای باشد که پاسخ‌گوی افزایش تقاضا نباشد، قیمت رشد بیشتری پیدا می‌کند و باعث افزایش قیمت نجومی و غیر معقول آن دارایی می‌شود.
مراحل تشکیل یک حباب مالی
درک بهتر حباب مالی بهتر مستلزم دقت در روند تشکیل آن است. اگر در این زمینه کمی کنکاش کنید متوجه می شوید که معمولا در بازار های متفاوتی این اتفاق رخ داده است اما روند آن یکسان بوده است.
طبق نظر هیمن پی مینسکی اقتصاد دان، چهار مرحله برای تشکیل حباب مالی وجود دارد. او یکی از اولین کسانی بود که توسعه بی‌ثباتی مالی و رابطه آن را با اقتصاد توضیح داد.
مراحل تشکیل یک حباب عبارتند از:
- مخفی‌کاری
- آگاهی
- شیدایی
- دمیدن
مخفی‌کاری
مخفی کاری همانطور که از نامش مشخص است افراد به صورت محتاط عمل می کنند و سرمایه گذاری بدون اعلام کردن و بدون حاشیه انجام می دهند. منظور این است که دسته‌ای از سرمایه‌گذاران که نه تنها درک گسترده‌ای از بازار های سرمایه گذاری دارند، بلکه آن ها اکثر اوقات به اطلاعات دارند دسترسی بهتر و سریع تری دارند و در یک بازار سرمایه‌گذاری می‌کنند. این دسته شاهد فرصت به وجود آمده برای رشد قابل توجه در آینده هستند. اما چون مفروضات آنها تاکنون اثبات نشده, در معرض خطر هستند. اینگونه افراد احتمال سود دهی می دهند اما از آن اطمینان ندارند.
آگاهی
بسیاری از سرمایه‌گذاران متوجه جنب و جوش به‌وجود آمده می‌شوند. پول اضافی وارد می‌کنند و قیمت‌ها را بالاتر می‌برند و فاصله قیمت اسمی و ذاتی بیشتر می‌شود. در این بین ممکن است شاهد یک یا چندین نزول کوتاه‌مدت هم باشیم، ولی روند کلی رو به رشد است.
شیدایی
مرحله شیدایی شروع بازار گاوی است. با تشویق بیشتر و با افزایش پوشش رسانه‌ای، سرمایه‌گذاران عادی وارد بورس می‌شوند. قیمت‌ها در ابتدا به آرامی افزایش می‌یابند، اما با ورود بیشتر و بیشتر شرکت‌کنندگان به بازار، شتاب بیشتری پیدا می‌کنند و زمینه برای مرحله انفجار فراهم می‌شود. همه متوجه می‌شوند که قیمت‌ها در حال افزایش است.
انتظارات در مورد سود آینده تبدیل به یک بی‌فکری می‌شود. در طول این مرحله، با افزایش سرسام آور قیمت دارایی‌ها، احتیاط به باد داده می‌شود. ارزش‌گذاری‌ها در این مرحله به سطوح خیلی بالا می‌رسند. سیلی از پول وارد می‌شود و انتظارات بیشتری را ایجاد می‌کند و قیمت‌ها نجومی می‌شوند. هرچه قیمت بالاتر باشد، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری وارد می‌شود. بدون توجه عموم مردمی که در این جنون جدید گرفتار شده‌اند، پول هوشمند و همچنین بسیاری از سرمایه‌گذاران نهادی، بی‌سروصدا از دارایی‌های خود خارج می‌شوند و می‌فروشند.
در این شرایط خیلی به‌سختی می‌توان فهمید که دلایل بنیادی این رشد قیمت چیست. تعداد سرمایه‌گذارها خیلی زیاد شده و همه به‌خاطر اینکه از تورم موجود در آن بازار جا نمانند شروع به سرمایه‌گذاری می‌کنند.
یافتن عقاید بی‌طرفانه در مورد عوامل بنیادی به‌طور فزاینده‌ای دشوار می‌شود، زیرا تعداد سرمایه‌گذاران در حد اپیدمی زیادی شده و همه علاقه‌مند به حفظ و حتی افزایش ارزش دارایی خود هستند. همه سعی می‌کنند وارد شوند، و تازه‌واردها مطلقاً هیچ درکی از بازار، پویایی و اصول آن ندارند. قیمت‌ها با تمام امکانات مالی ممکن، به‌ویژه اهرم و بدهی، افزایش می یابد.
دمیدن
ترکیدن حباب فقط به یک رویداد نسبتاً جزئی نیاز دارد. همه تقریباً زمانی متوجه می‌شوند که وضعیت تغییر کرده و حباب در حال انفجار است و کار زیادی از دست شان برنمی‌آید. خیلی‌ها تلاش می‌کنند به مردم اطمینان دهند که این فقط یک عقبگرد موقتی است. سقوط مجدداً یک اوج فریب‌دهنده می‌گیرد که به آن «تله گاو» می‌گویند و دوباره به سقوطش و برگشت به بازار خرسی شدید را آغاز می‌کند. بسیاری تلاش می‌کنند دارایی های خود را تخلیه کنند، اما خریداران آن اندک هستند.
کسی دارایی را نمی‌خرد، چون منتظر کاهش بیشتر قیمت هستند. قیمت‌ها با سرعتی بسیار سریع تر از نرخی که حباب را متورم کرد، سقوط می‌کند. با این حال، عموم مردم در این مرحله این بخش را به عنوان «بدترین سرمایه گذاری ممکن که می‌توان انجام داد» می‌دانند. این زمانی است که پول هوشمند شروع به به‌دست آوردن دارایی با قیمت‌های پایین می‌کند.
مفهوم ترکیدن حباب
حال که با چگونگی تشکیل حباب مالی آشنا شدید بهتر می توانید مفهوم عبارتی تحت عنوان ترکیدن حباب را درک کنید. به طور کلی می توان گفت زمانی که دیگر سرمایه‌گذاری مایل به خرید در قیمت بیش از حد معمول نیست، فروش گسترده‌ای اتفاق می‌افتد و دارایی دوباره ارزش واقعی خود را به دست می‌آورد. به این سقوط قیمت شدید که در مدت کوتاهی رخ می‌دهد، معمولاً «ترکیدن حباب» می‌گویند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که سهام موجود در بازار دارای حباب باشد؛ یعنی قیمت آن در اثر عوامل روانی و غیرواقعی و رفتارهای هیجانی سهامداران افزایش پیدا کرده باشد. اما زمانی‌که شاخص بورس با کوچکترین خبر منفی و به‌طور ناگهانی کاهش پیدا کند، اصطلاحاً گفته می‌شود که حباب مالی در حال ترکیدن است.
ترکیدن حباب
البته گاهی هم بازار حبابی نیست و سهام موجود در بازار در محدوده‌ی ارزش ذاتی خود و یا پایین‌تر از آن مبادله می‌شوند. اما با این وجود برخی افراد با شایعه‌سازی در رابطه با وجود حباب، موجب ایجاد جو روانی منفی به ویژه در میان افراد ناآشنا به بازار و یا بورس می‌شوند و افراد شروع به فروش سهم‌های خود می‌کنند. در چنین حالتی، ریزش بازار بورس، تحت تاثیر شایعاتی پیرامون وجود حباب، اتفاق می‌افتد.
چه کسانی بیش‌ترین سهم را در تشکیل حباب دارند؟
تازه‌واردان بورسی، بیش‌ترین سهم را در تشکیل حباب در بازار سرمایه دارند. چراکه دانش و آگاهی کافی در رابطه با نحوه‌ی صحیح خرید و فروش در بازار سرمایه را ندارند. در نتیجه با خرید و فروش اشتباهشان موجب ایجاد حباب در بورس می‌شوند. آگاهی بخشی به افراد تازه‌وارد، تاثیر زیادی در جلوگیری از تشکیل حباب در بازار بورس دارد. طوری‌که کشورهای پیشرفته اجازه‌ی سرمایه‌گذاری به تازه‌واردان بورسی را نمی‌دهند. مگر اینکه آموزش‌های لازم را در این زمینه ببینند. به همین جهت، به افراد تازه وارد در بورس توصیه می‌شود به جای خرید و فروش سهام، اقدام به خرید عرضه‌های اولیه نمایند. بهتر است که این افراد از فروش دارایی‌های باارزش خود برای ورود به بازار سرمایه صرف نظر کنند. اگر هم قصد سرمایه‌گذاری در بورس با مبالغ را بالا دارند، می‌توانند از طریق شرکت‌های سبدگردان اقدام کنند و مدیریت دارایی‌های خود را به کارشناسان و افراد متخصص در کارگزاری‌ها بسپارند.
امکان ایجاد حباب در چه بازار هایی وجود دارد؟
اصطلاح «حباب» در زمینه اقتصادی، به‌طورکلی به وضعیتی اشاره دارد که در آن قیمت برای چیزی با حاشیه زیادی از ارزش بنیادی آن فراتر رود. در این حالت تقاضای سوداگرانه، دلالی و سفته‌بازی به این قیمت‌های متورم دامن می‌زند و قیمت بالاتر و بالاتر می‌رود. اما درنهایت حباب به ناچار می‌ترکد! چون فروش انبوه باعث کاهش قیمت‌ها می‌شود.حباب مالی می‌تواند در بازار بورس، در بازار دارایی مثل املاک، در بازار اعتباری با افزایش ناگهانی وام‌ها، یا حتی در بازار کالا مثل الکل و ماسک به‌وجود بیاید.
